Kijken: 'De moeder van alle mythen' geeft een nieuwe kijk op het moederschap

Ik herken het maar al te goed: het idee dat een ‘goede moeder’ alles in huis moet hebben om haar kinderen op de best mogelijke manier op te voeden. Alsof we dankzij onze zwangerschap over een soort magische kracht beschikken die ons precies vertelt wat we moeten doen en die ons bovendien een onuitputtelijke energie geeft. Maar wat als dat idee niet helemaal klopt? Tegenlicht spreekt in haar aflevering 'De moeder van alle mythen' met mensen die verder kijken dan de mythe van het zogenaamde moederinstinct. Eindelijk eens een verfrissende kijk op het moederschap van nu.

Een kritische blik op het moederinstinct

Antropoloog Sarah Blaffer Hrdy vertelt in de aflevering dat onze Westerse opvatting over moederschap eigenlijk behoorlijk afwijkend is. In andere culturen is het heel normaal dat meerdere mensen voor een kind zorgen, en dus niet alleen de biologische moeder. Bovendien wordt een vrouw continu de les gelezen over hoe ze moeder moet zijn. Je krijgt vanaf de geboorte al met allerlei vooroordelen te maken: je geeft toch wel borstvoeding, je werkt toch geen 40 uur per week meer, je kookt toch wel zelf biologische hapjes? Dit inzicht zet me echt aan het denken over welke rol wij als moeder toebedeeld krijgen. En vooral: waarom dat niet eerlijk is, en ook niet goed voor ons.

De druk om alles zelf te doen

Historica Noëmi Willemen benoemt het haarscherp: het opvoeden van kinderen zien we vaak als een persoonlijke keuze, een taak die je als moeder op je eigen schouders moet dragen. Die gedachte komt regelmatig terug in zinnen als: “Je wilde zelf toch kinderen?” Of zoals de documentairemaakster treffend zegt: 'Moeders moeten tegenwoordig werken alsof ze geen kinderen hebben en moederen alsof ze geen werk hebben.'

Tegenlicht laat zien hoe onrealistisch en zelfs ongezond deze kijk is. We verwachten van moeders dat ze perfect presteren, ook al weten we eigenlijk allemaal dat het ouderschap zoveel meer vraagt dan één persoon aankan. Het moederschap is echter geen automatisme, maar een emotie die zich moet ontwikkelen. Wat ik echt een ontzettend bevrijdende zin vond: het is niet onze schuld dat we niet aan het ideaalbeeld kunnen voldoen, de verwachtingen van onze samenleving en het bijbehorende ideaalbeeld zijn simpelweg onhaalbaar.

Moederschap is geen eenzaam project

In de uitzending komt Lucy Jones ook aan het woord, schrijfster van het boek Moederteit. Zij beschrijft hoe het moederschap vrouwen volledig kan transformeren, fysiek en mentaal. Dit proces is heftig en vraagt om steun en begrip, niet om oordelen en isolatie. Jones legt uit hoe ze, voordat ze moeder werd, dacht in termen van onafhankelijkheid en zelfontplooiing. Maar het moederschap confronteerde haar met de diepere werkelijkheid: we hebben anderen echt nodig. '"Ik weet nog dat ik oververmoeid, na nachten slecht slapen, met een huilende baby bij de dokter stond. Hij zei: je kindje voelt dat je gespannen bent. Ik dacht alleen maar: wat moet ik hiermee? Natuurlijk zijn moeders gespannen. Opeens krijg je de verantwoordelijkheid over leven en dood en ben je geïsoleerd, ben je ver verwijderd van je oude rol en je oude leventje. Dat er 24 uur een beroep op me werd gedaan, zorgde voor gemengde gevoelens."

Ook ik herken die intense hang naar momenten van steun, praktische hulp en gewoon even de ruimte om bij te tanken. Het is normaal en super menselijk om, zoals één van de moeders in de aflevering laat zien, de opvoeding van je kinderen soms ook even aan anderen over te laten. Of zoals Hrdy het zo mooi in de aflevering verwoordt: Het moederschap is geen automatisme, maar een emotie die zich moet ontwikkelen.'

Het dorp dat we soms zo hard nodig hebben

It takes a village to raise a child, zeggen ze, een uitspraak die in deze aflevering weer eens onder de loep wordt genomen. Het opvoeden van kinderen is geen individuele klus. Het gaat om een netwerk van mensen, om steun, om een gemeenschap die naast je staat in plaats van vanaf de zijlijn oordeelt. Tegenlicht doet een pleidooi voor het herstel van dat gevoel van gemeenschap. Voor het idee dat het normaal is om steun te zoeken, waarbij we ons niet hoeven schamen voor het feit dat we niet alles alleen aankunnen.

Hoe fijn als deze aflevering jou ook kan inspireren en je misschien zelfs een gevoel van herkenning geeft. Mij heeft het in elk geval veel nieuwe inzichten opgeleverd.

VPRO Tegenlicht: de moeder van alle mythen
Vanaf 3 november online op NPO Start