Waarom zelfzorg op een lager pitje staat als we het juist zo hard nodig hebben

Stel je voor: je hebt een tijdje terug eindelijk de stap gezet om beter voor jezelf te zorgen. Je hebt een ochtendroutine opgebouwd, inclusief meditatie en een beetje beweging, en je voelt je er geweldig bij. Maar dan komt er een drukke periode aan (werk, gezin, sociale verplichtingen) en plotseling lijken al die goede gewoonten uit het raam te zijn gekieperd. Je slaapt weer slechter, je meditatiekussen blijft onaangeroerd en je merkt dat je weer in oude patronen vervalt. Hoe kan dat? Waarom is het zo moeilijk om juist in de tijden waarin je het het hardst nodig hebt, goed voor jezelf te blijven zorgen?

Terugvallen op oude patronen

Het antwoord ligt deels in hoe ons brein werkt. Je hersenen zijn geprogrammeerd om op de automatische piloot te gaan zodra de stress toeneemt. Dit is een overlevingsmechanisme dat ons helpt snel te reageren op dreigingen. Stel je voor dat je een tijger tegenkomt in het wild: in die situatie wil je dat je lichaam direct reageert en niet dat je stilstaat om diep adem te halen of je af te vragen of je vandaag al genoeg hebt bewogen. Je brein schakelt over op oude, vertrouwde patronen die je in het verleden hebben geholpen om te overleven, zelfs als die patronen nu niet per se gezond zijn.

Deze oude patronen zijn vaak hardnekkig en diepgeworteld. Ze zijn gevormd door jaren van conditionering en gewoonten. Als we in een situatie van stress of druk terechtkomen, voelt het vertrouwd en veilig om hierop terug te vallen. Je brein kiest de weg van de minste weerstand, terug naar wat het al kent en wat als veilig wordt beschouwd. Zelfs als dit betekent dat je jezelf verwaarloost.

Nieuwe gewoonten vasthouden

Het aanleren van nieuwe gewoonten (zoals dagelijks mediteren of sporten) is niet alleen een kwestie van wilskracht. Het vraagt om neuroplasticiteit, oftewel het vermogen van je hersenen om nieuwe verbindingen te maken. In rustige tijden, als je ontspannen bent, is je brein veel beter in staat om nieuwe verbindingen te maken en deze te versterken. Je creëert als het ware nieuwe snelwegen in je hersenen die je helpen om gezondere keuzes te maken.

Maar zodra de druk toeneemt, schakelt je brein vaak terug naar de oude, meer ingebakken snelwegen, omdat die sneller en gemakkelijker toegankelijk zijn. Je brein is dan als een GPS die automatisch de snelste route kiest, ook al weet je dat die route misschien vol zit met verkeersopstoppingen (lees: stress en ongezonde gewoonten).

Stoppen met mediteren of sporten, juist als je het nodig hebt

Je zou het een paradox kunnen noemen: juist in de tijden dat je het het hardst nodig hebt, laat je de gewoonten die jou het meeste helpen dus varen. Nieuwe gewoonten kosten nu eenmaal meer energie dan oude, vertrouwde patronen. Mediteren of sporten zijn op zulke momenten geen prioriteit voor je brein, omdat ze niet direct bijdragen aan het overleven van de directe dreiging die het ervaart.

Daarnaast spelen ook je emoties een rol. In drukke en stressvolle tijden kunnen angst, zorgen en frustraties de overhand nemen, wat het moeilijker maakt om je te concentreren op je nieuwe gewoonten. Je raakt verstrikt in negatieve gedachten en gevoelens, waardoor het moeilijker wordt om jezelf te motiveren.

Wat kun je doen om vast te houden aan je nieuwe gewoonten?

1. Wees mild voor jezelf
   Het eerste wat je kunt doen is jezelf niet te hard veroordelen. Terugvallen in oude patronen is menselijk en het betekent niet dat je gefaald hebt. Zie het als een kans om te leren en om opnieuw te beginnen.

2. Maak het klein en behapbaar
   Als het niet lukt om je volledige routine vast te houden, probeer dan kleinere versies van je gewoonten. Als je normaal gesproken 20 minuten mediteert, probeer dan eens 5 minuten. Of als je gewend bent om intensief te sporten, kies dan voor een korte wandeling. Het belangrijkste is dat je iets doet, hoe klein ook, om in contact te blijven met de nieuwe gewoonten die je hebt ontwikkeld.

3. Plan vooruit en anticipeer op stress
   Probeer van tevoren te bedenken hoe je met drukke tijden om wilt gaan. Je kunt bijvoorbeeld een lijst maken van dingen die je kunt doen om je nieuwe gewoonten eenvoudiger te maken. Misschien leg je je yogamat al uit de avond ervoor of zet je een herinnering in je telefoon om je meditatie in te plannen.

4. Herinner jezelf aan het waarom
   Vraag jezelf regelmatig af waarom je deze nieuwe gewoonten hebt aangeleerd. Wat brengt het je op de lange termijn? Hoe helpt het je om je beter te voelen, zelfs in drukke tijden? Door jezelf te herinneren aan de positieve effecten, wordt het makkelijker om gemotiveerd te blijven.

5. Houd vol

   Het duurt gemiddeld 66 dagen om een nieuwe gewoonte te vormen, hoewel dit kan variëren van 18 tot 254 dagen, afhankelijk van de persoon en de complexiteit van de gewoonte. Eenvoudige gewoonten worden sneller verankerd dan complexere, en consistentie speelt een cruciale rol in het proces. Factoren zoals motivatie en een ondersteunende omgeving versnellen het vormen van een gewoonte ook. Na verloop van tijd wordt een gewoonte vanzelfsprekend wanneer je deze automatisch uitvoert zonder er bewust over na te denken.

Voel je dus niet schuldig als je in stressvolle tijden terugvalt op oude patronen: dat is volkomen normaal. Wel is het met enige training mogelijk om deze cyclus te doorbreken. Door je bewust te zijn van hoe je brein werkt en jezelf wat mildheid te gunnen, kun je leren om je nieuwe gewoonten vast te houden, zelfs wanneer jouw leven druk is. Je hoeft niet alle ballen tegelijk in de lucht te houden: het belangrijkste is dat je goed voor jezelf blijft zorgen, stap voor stap.